Vermogensplanning voor eenoudergezinnen met minderjarige kinderen
Astrid Dutré
Hoe kunt u als alleenstaande ouder de erfenis van uw minderjarige kinderen slim plannen en beschermen?
In een tijd waarin echtscheidingen en relatiebreuken steeds vaker voorkomen, zien we niet alleen een toename van nieuw samengestelde gezinnen, maar ook van eenoudergezinnen die dikwijls nog minderjarige kinderen thuis hebben wonen. Zij zijn vaak heel bezorgd over het lot van de kinderen bij hun overlijden.
Los van de emotionele impact, heeft een overlijden ook heel wat juridische, financiële en fiscale gevolgen.
We lichten hierna de voornaamste aandachtspunten toe zodat u weet hoe de wetgever dit bekijkt en welke actie u zelf kunt ondernemen.
Wat voorziet de wet voor uw minderjarige kinderen na uw overlijden?
Laat ons het voorbeeld nemen van Ann, een alleenstaande moeder van 38 jaar. Ze verliet een paar jaar geleden haar toenmalige partner Bert. Samen hebben ze twee kinderen, Celeste en Clement, van 10 en 12 jaar oud. Ann heeft niet de beste verstandhouding met Bert. Ze is eigenaar van haar woning en heeft bovendien van haar ouders nog een spaarpotje gekregen. Ze wil haar vermogen beschermen, voor zichzelf en haar kinderen.
Ouderlijk gezag na overlijden van één van de ouders
Als er geen testament werd opgesteld, voorziet de wetgever dat na het overlijden van Ann haar nalatenschap zal verdeeld worden onder haar twee kinderen. Zowel Celeste als Clement zullen elk de helft in volle eigendom erven. Als minderjarigen hebben ze namelijk al het recht om te erven, maar zijn ze juridisch nog handelingsonbekwaam. Ze kunnen dus niet zelf optreden maar moeten vertegenwoordigd worden. En zo komt Bert, de vader en ex-partner van Ann, weer in het vizier.
Ann en Bert oefenden samen het ouderlijk gezag uit over hun minderjarige kinderen zolang beiden in leven waren. De wet bepaalt dat wanneer één van de ouders overlijdt, de overblijvende ouder als enige het ouderlijk gezag verder uitoefent. In dit geval is dat Bert en zal hij Celeste en Clement tot hun meerderjarigheid vertegenwoordigen. Pas wanneer beide ouders zijn overleden, wordt een voogd aangesteld.
Aanvaarding van de nalatenschap
Wanneer een erfenis toekomt aan minderjarige erfgenamen, moest die tot enkele jaren terug verplicht aanvaard worden onder voorrecht van boedelbeschrijving. Dat gebeurt onder toezicht van de Vrederechter die zijn machtiging moet verlenen. Bij de aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving stelt de notaris een inventaris op van zowel het actief (inkomsten) als het passief (schulden) van de nalatenschap. De minderjarige kan nooit tot meer gehouden zijn dan de waarde van de activa. In het slechtste geval erft de minderjarige niets.
Sinds een aantal jaar kan de overlevende ouder aan de Vrederechter machtiging vragen om de nalatenschap ‘zuiver’ te aanvaarden, als de erfenis duidelijk positief en in het voordeel van de minderjarige is.
Ook het verwerpen van de erfenis vereist een machtiging van de Vrederechter. De Vrederechter waakt over de belangen van de minderjarige die centraal staat bij de uiteindelijke beslissing.
Waarom en hoe de erfenis van minderjarige kinderen optimaal beschermen en slim plannen? Een zorgvuldig opgesteld testament lost al heel wat op!
Het ouderlijk gezag van Bert houdt in dat hij het beheer uitoefent over de goederen van de minderjarige kinderen (inclusief de door hen geërfde goederen) en dat hij beslissingen neemt over de persoon van de kinderen, zoals de keuze van het onderwijs, religie, enzoverder.
Zolang Bert het ouderlijk gezag uitoefent, heeft hij volgens de wet het ouderlijk vruchtgenot over de goederen van de kinderen. Dat komt neer op een soort vruchtgebruik. Bert ontvangt de opbrengsten van het vermogen dat Ann bij haar overlijden aan haar kinderen naliet en heeft zelfs het recht om in haar woning te wonen (of die woning te verhuren voor maximaal 9 jaar).
Ann wil dat vermijden.
Gelukkig staat de wetgever haar toe om Bert dat ouderlijk vruchtgenot te ontnemen. Het volstaat om dit testamentair vast te leggen. De vorm van het testament is daarbij niet relevant, maar een notarieel testament geniet de voorkeur. Een dergelijk testament wordt namelijk ingeschreven in het Centraal Register der Testamenten, dat door iedere notaris wordt geraadpleegd bij het opmaken van het attest of de akte van erfopvolging.
Ann heeft ook moeite met het feit dat de goederen uit haar nalatenschap tot de meerderjarigheid van haar kinderen worden beheerd door Bert. Ze heeft weinig vertrouwen in Bert, ook op financieel vlak.
De wet laat Ann niet toe om Bert dat ouderlijk beheerrecht te ontnemen, maar waakt wel over de belangen van de minderjarige kinderen. Als Bert ingrijpende handelingen wil uitvoeren zoals de verkoop van haar woning, dan kan dat alleen na een voorafgaandelijke machtiging door de vrederechter.
Dat stelt Ann maar matig gerust.
Dankzij de volgende opties kan ze de uitoefening van het ouderlijk beheerrecht door Bert beperken.
- Het vruchtgebruik in een testament toekennen aan eigen familie
Ze kan in haar testament het vruchtgebruik van (bepaalde) goederen van haar nalatenschap tijdelijk (bijvoorbeeld tot aan de meerderjarigheid van haar kinderen) aan een vertrouwenspersoon toekennen. Haar kinderen erven bij haar overlijden dan slechts de blote eigendom tot ze meerderjarig zijn en Bert oefent zijn beheerrecht dan slechts uit ten aanzien van die blote eigendom. Hij kan dan niets doen met die goederen zonder instemming van de vruchtgebruiker. Om hoge successietarieven te vermijden, is het raadzaam een vertrouwenspersoon in rechte lijn aan te stellen. Ann zou in dit geval haar ouders kunnen aanduiden.
- De oprichting van een maatschap
Beschikt Ann over een groter vermogen, dan kan de oprichting van een maatschap ook een optie zijn. Een maatschap is een vennootschap die zich kenmerkt door een grote contractuele vrijheid en een eenvoudige oprichting en flexibiliteit, waarbij Ann één of meerdere personen die ze echt vertrouwt kan benoemen als opvolgend zaakvoerder. Het is de zaakvoerder die verantwoordelijk is voor het beheer van het vermogen van de maatschap. Zo ontneemt ze ex-partner Bert het beheer over het vermogen dat ze in de maatschap heeft ingebracht.
- Een restlegaat opnemen in uw testament
Ann wil dat het vermogen ‘binnen de familie’ blijft en onder geen beding aan haar ex-partner Bert toekomt. Bij het kinderloos overlijden van één van de kinderen zou Bert als vader in principe aanspraak kunnen maken op een deel van de erfenis (dus indirect ook op het vermogen van Ann). Ann kan dat vermijden door een ‘restclausule’ op te nemen in haar testament.
Wat overblijft van het vermogen van Ann bij het overlijden van een of beide kinderen (als ze op dat moment zelf geen eigen kinderen hebben), wordt dan volgens de restclausule overgedragen aan het andere kind of aan diens nageslacht.
Overlijden beide kinderen zonder nakomelingen, dan dient het resterend vermogen van Ann toe te komen aan haar ouders (of de langstlevende van hen), aan haar broers en zussen of diens nakomelingen en finaal aan een door Ann aangeduid goed doel. Zo blijven de tegoeden binnen de familie.
Conclusie
Een testament neemt uw zorgen over de erfenis aan uw minderjarige kinderen weg en naargelang uw vermogen en persoonlijke situatie kan u er baat bij hebben om een maatschap op te richten.
Bevindt u zich in deze situatie, aarzel dan zeker niet om de expertise van één van onze estate planners in te schakelen. We bekijken dit samen met u en bespreken eventuele oplossingen verder met uw notaris.
In dit artikel van De Tijd met onze senior estate planner Astrid Dutré leest u meer over dit onderwerp (enkel voor abonnees).
