Feitelijk samenwonenden en hun successierechten: wat verandert er?
Sophie Slits & Astrid Dutré
Tijdens een gesprek met haar private banker en estate planner heeft Jozefien, een cliënt bij Nagelmackers, vragen over de verdeling van haar vermogen bij haar overlijden. Ze woont al jarenlang samen met Andre, maar ze hebben nooit ‘officieel’ iets vastgelegd. Ze hebben samen drie kinderen en wonen in Brussel.
Bij een overlijden en het openvallen van de nalatenschap zijn er twee belangrijke vragen:
- Wie erft?
- Hoeveel successierechten moeten er betaald worden?
U leest het antwoord op beide vragen in dit artikel.
De wet bepaalt wie uw erfgenamen zijn
De wetgever bepaalt wie de erfgenamen van een overledene zijn. Die regels zijn in heel België dezelfde. In ons voorbeeld zijn de wettelijke erfgenamen Jozefiens kinderen. Andre, de feitelijk samenwonende partner van Jozefien, erft op basis van de wet niets. Aangezien er geen testament is, zal Andre niets erven.
Door een testament op te stellen, kan Jozefien Andre wel een deel van haar vermogen nalaten. Jozefien moet echter rekening houden met de reserve van haar kinderen. Ze kan dus niet alles via een testament aan Andre nalaten, wat trouwens ook niet haar bedoeling is. De kinderen hebben samen recht op de helft van het vermogen van hun ouder bij zijn/haar overlijden. Jozefien kan dus vrij beschikken over de andere helft van haar vermogen. Als ze haar partner wil beschermen, kan ze bijvoorbeeld via testament het vruchtgebruik van de gezinswoning en een geldbedrag in vruchtgebruik of in volle eigendom nalaten. Ze kan zelfs bepalen dat wat er bij het overlijden van Andre nog over is, dient toe te komen aan haar kinderen.
Jozefien weet nu dat Andre, haar partner waarmee ze al jaren samenwoont, bij haar overlijden niets erft, tenzij ze zelf actie onderneemt. De opmaak van een testament lijkt haar nuttig, zeker omdat een testament ook altijd kan herroepen worden en erg discreet is.
En wat met de te betalen successierechten?
Nieuw in Brussel vanaf 1 januari 2024
Successierechten zijn een gewestelijke bevoegdheid en dus kan ieder gewest in België zijn eigen regels bepalen.
Om te bepalen welke successietarieven van toepassing zijn, moet gekeken worden naar de laatste woonplaats van de overleden persoon. Indien de overledene in de laatste vijf jaar voor zijn overlijden op verschillende plaatsen in België woonde, dan zijn de tarieven van toepassing van het gewest waar de overledene het langst gewoond heeft in die periode van vijf jaar.
Jozefien woont al jaren met Andre samen in Brussel. In ons voorbeeld zijn bij haar overlijden de successierechten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van toepassing.
Sinds 1 januari 2024 zijn er voor feitelijk samenwonenden nieuwe tarieven van toepassing. Zij worden sinds 1 januari van dit jaar namelijk op dezelfde manier belast als wettelijk samenwonenden en gehuwden, mits ze een bepaalde periode samenwonen.
- Van zodra ze één jaar samenwonen, genieten ze de gewone tarieven tussen echtgenoten en wettelijke samenwoners, namelijk 3 à 30%.
- Van zodra ze meer dan drie jaar samenwonen, genieten ze ook de voorkeurstarieven voor de gezinswoning, zoals de kinderen, namelijk 1 à 30%.
Indien Jozefien een testament heeft gemaakt ten gunste van Andre, dan zullen voor een legaat van onroerende goederen en/of banktegoeden de gewone tarieven van 3 tot 30% van toepassing zijn. Voor een legaat van de gezinswoning zal hij de voorkeurstarieven kunnen genieten.
Het bewijs van feitelijke samenwoning wordt geleverd door de inschrijving in het bevolkingsregister. Bovenop die periode van één of drie jaar waarin ze moeten samenleven, moeten feitelijke samenwoners ook een gemeenschappelijk huishouden voeren. Dat houdt volgens de wetgever in dat de samenwoners voor elkaar moeten zorgen en dat ieder moet bijdragen aan de huishoudelijke taken (zowel financiële als andere taken).
Deze nieuwe fiscale regeling is daarenboven niet enkel van toepassing voor feitelijk samenwonenden die een romantische relatie hebben. Broers en/of zussen of vrienden die samenwonen en een huishouden delen komen ook in aanmerking voor dit stelsel.
Let op! Om als feitelijk samenwonende partner van deze tarieven te kunnen genieten, moet u ook iets erven, en dat verondersteld de aanwezigheid van een testament waarin u als begunstigde opgenomen bent.
Wat voorzien de andere gewesten voor feitelijke samenwoners?
In het Vlaams Gewest staan feitelijke samenwoners die langer dan een jaar samenleven op gelijke voet met echtgenoten en wettelijke samenwoners voor het gewone tarief (tussen 3 en 27%). Om in aanmerking te komen voor de vrijstelling van erfbelasting op de gezinswoning, moeten ze op het moment van overlijden minstens drie jaar samenwonen.
In het Waals Gewest worden feitelijk samenwonenden nog steeds beschouwd als vreemden en is het hoogste tarief van toepassing (tussen 30 à 80%). Hoelang ze ook samenwonen, ze worden voor de successierechten nooit gelijkgesteld aan echtgenoten of wettelijk samenwonenden.
En wat als u kiest voor een schenking?
Bij een erfenis worden feitelijk samenwonenden in Brussel dus op dezelfde manier behandeld als echtgenoten en wettelijk samenwonenden. Maar wat als Jozefien een roerende of onroerende schenking aan Andre wenst uit te voeren?
Ook schenkingen worden op dezelfde manier behandeld. Andre zal in het geval van een schenking dus de meest gunstige tarieven genieten (3% voor een roerende schenking – 3 à 27% voor een onroerende schenking), op voorwaarde dat hij en Jozefien reeds langer dan een jaar samenleven.
Conclusie
Feitelijke samenwoners zijn vanuit burgerlijk oogpunt minder beschermd dan getrouwde koppels of wettelijk samenwonende partners. Ze erven namelijk niet automatisch van elkaar. Ze moeten nog steeds hun voorzorgen nemen door bijvoorbeeld een testament ten gunste van elkaar op te maken.
Op fiscaal vlak kunnen ze bovendien enkel in het Vlaamse en Brusselse Gewest na een bepaalde periode dezelfde successietarieven genieten als getrouwde en wettelijk samenwonende koppels.
